І што робіць у Лідскім замку "Юрий Миколаевич Радзивил"?..

Да "Дажынак" Лідскі замак ажыў. Другая вежа, якую не маглі дабудаваць дзесяцігоддзямі, нарэшце скончаная. Перарабілі і драўляныя галерэі на сценах — цяпер па іх хадзіць не страшна. На адной са сцен пераклалі верх, няякасна зроблены ў савецкі час. Што, праўда, зрабілі з гэтай жа таннай цэглы, якая яўна не пратрымаецца 700 гадоў... Я сабе на камін на лецішчы такую не рызыкнуў браць, узяў даражэйшую.

Я прайшоў у старую вежу (адбудаваная яшчэ пры камуністах). Многіх экспанатаў там няма, бо ў двары ідзе будоўля, па заканчэнні якой будзе стварацца новая экспазіцыя. Але і сярод таго, што пабачыў, знайшоў цікавостку.

На сценах — фотаздымкі і малюнкі, прысвечаныя вядомым родам, якія мелі маёнткі на Лідчыне, іх сямейным гербам. Тут — Радзівілы, Нарбуты, Друцкія-Любецкія... Аздоблена ўсё па-руску, што выглядае недарэчна — у сямісотгадовым замку Гедыміна, гонару БЕЛАРУСКАЙ зямлі... Адзін з подпісаў мяне ўвогуле, мякка гаворачы, здзівіў: "Юрий Миколаевич Радзивил". Так і хочацца дадаць нешта кшталту — "старшы навуковы супрацоўнік лідскага музея" альбо "загадчык фермы". Сумняваюся, што нехта звяртаўся да князя менавіта так... Бо было прынята альбо даваць некалькі імёнаў (Юрый Мікалай Радзівіл) альбо казаць "Юры, Мікалаеў сын". Імя па-бацьку тады не было як такога.

У музеі мне адказалі, што экспазіцыю ствараў іх супрацоўнік Валерый СЛІЎКІН. Да яго я наўпрост і звярнуўся.

— Зрабіў па-руску, бо не было часу перакладаць, трэба было паспець да "Дажынак"!.. — шчыра адказаў Валерый Сліўкін. — Там ёсць складанасці: назвы гербаў я знайшоў толькі па-руску, па-беларуску іх няма. Таму, каб не нарабіць памылак, я аздобіў па-руску. Ясна, з цягам часу пераробім, бо беларуская мова — нашая родная!..
Прызнацца, у часе наведвання замка не толькі "Юрий Миколаевич Радзивил" выклікаў у мяне пытанне. У замкавым двары збіраюцца будаваць нешта грандыёзнае — выкапаныя двухметровыя катлаваны, у якіх закладаюць капітальныя бетонныя падмуркі. Неяк трывожна на сэрцы, калі бачыш усё гэта ў замку 1323 года.


— Цяпер я рыхтую ліст да міністра культуры Паўла Латушкі, — кажа Валерый Сліўкін. — Бо гэтыя пабудовы, якія зараз узводзяцца ў замкавым двары, абсалютна не адпавядаюць гістарычнай рэчаіснасці!.. Гэтыя новыя пабудовы — выключна фантазія архітэктараў. Мы, музейныя супрацоўнікі, вывучалі гэтае пытанне. На тэрыторыі замка, паводле гістарычных звестак, былі драўляныя казармы каля заходняй сцяны, дамочак каменданта каля паўночнай і маленькая студня. Усё! Бо замак — гэта месца, дзе магло размясціцца як мага больш людзей у выпадку нападу ворагаў. Для таго Гедымін і збудаваў яго!.. А цяпер там з'явіцца нейкі рэстаран, гандлёвыя рады, нават адміністрацыйныя будынкі!.. Нашы краязнаўцы не маюць дакладных звестак аб тым, што там будзе. Я не ведаю, куды глядзела тая Рада па ахове спадчыны!..


КАМЕНТАР ЛІДСКІХ ЧЫНОЎНІКАЎ

"А вось я і не ведаю, навошта для драўляных пабудоў двухметровыя бетонныя падмуркі"

Уладзімір САМСОНАЎ, начальнік аддзела культуры Лідскага гарвыканкама, таксама сітуацыі не праясніў.

— Уладзімір Віктаравіч, разгортваецца скандал, што ў двары нашага славутага Лідскага замка будуецца немаведама што... Што там дакладна будзе?

— Я не магу адказаць... У цэлым — гэта праект, распрацаваны "Мінскпраектам". Яны 5 гадоў гэтую дакументацыю распрацоўвалі і згодна з ёй усё робіцца.

— Колькі паверхаў будуць гэтыя пабудовы?

— Аднапавярховыя. Там будзе казарма і кшталту такога... для рамеснікаў навеса.

— А з якога яны будуць матэрыялу?

— Драўляныя.

— А навошта для драўляных пабудоваў такія капітальныя двухметровыя бетонныя падмуркі?

— А вось я і не ведаю... Я так не ўнікаў у гэтае пытанне, бо працы ідуць згодна з праектам.

— А чаму вы не ведаеце, калі вы — начальнік аддзела культуры?

— На перыяд рэканструкцыі гэтым займаюцца аблвыканкам, упраўленне капітальнага будаўніцтва. Яны гэтым і займаюцца...


КАМЕНТАР МІНІСТЭРСТВА КУЛЬТУРЫ

"Тое, што там будуецца, не адпавядае гістарычнай праўдзе"

Сапраўды, куды глядзела Рэспубліканская навукова-метадычная рада? Гэтае пытанне мы задалі начальніку Упраўлення па ахове гісторыка-культурнай спадчыны і рэстаўрацыі Міністэрства культуры Ігару ЧАРНЯЎСКАМУ.

— Спадар Ігар, ці маюць лідчукі дазвол на тое, што будуюць у замку?

— Яны маюць дазвол на работы як такія, без указання — ці будынак узводзіць, ці на сценах працаваць... Іншая справа, што яны не маюць дакладнай дакументацыі. Яны выкапалі катлаван, закладуць падмуркі — але што будуць рабіць над падмуркамі?..

— Ці ж можна капаць такі катлаван без папярэдніх археалагічных раскопак?

— Можна, калі на гэтым месцы праводзіліся раскопкі раней. У замку яны былі шырокамаштабныя. Але я не магу сказаць дакладна, ці трапілі яны гэтай будоўляй у пляму раскопак, ці не.

— Гэтыя будынкі, пад якія ўжо выкапаны катлаваны і закладзены падмуркі, — ці адпавядаюць яны гістарычнай праўдзе?

— Не, гістарычнай праўдзе яны не адпавядаюць па той простай прычыне, што ніхто не ведае, якія там будынкі былі. Ад старых будынкаў знойдзена толькі некалькі камянёў падмурка. Мы нават прыблізна не можам здагадвацца, якія гэта былі будынкі па памеры. Бо не выяўленыя контуры падмуркаў, а частка — у адным месцы, вугал — у іншым... Таму новая будоўля будзе толькі набліжанай да праўды стылізацыяй, а не аднаўленнем гістарычных будынкаў.

— Ці будзеце вы прымаць нейкія захады, каб кантраляваць гэтую сітуацыю?

— Будзем прымаць. Але хацелася б, каб гэтую сітуацыю, згодна з законам, кантраляваў той, каму гэта належыць. Біць пугай па хвастах — самі разумееце, гэта неэфектыўна... Калі на месцах сядзяць спецыялісты, якім напрамую пунктам 2 артыкула 10 Закона аб ахове гісторыка-культурнай спадчыны прадпісана гэта рабіць — і яны гэтага не робяць... З Мінска ўсім не накіруешся... Зараз я спрабую даведацца, што гэта будуць за будынкі...

Глеб Лададзенка